Experts geven antwoord

Dat Energiepark prachtig wordt, staat buiten kijf. Deze ontwikkeling gaat Leiden nog mooier maken. Maar hoe doe je dat, hoe maak je samen met de inwoners van de stad écht kwaliteit in ruimtelijk, architectonisch, landschappelijk en sociaal opzicht? En wat zijn de valkuilen, angsten en uitdagingen? In dit artikel geven alle samenwerkingspartners (een lid van het Participatieplatform, ontwikkelaars, gemeente, stedenbouwkundige en supervisor) vanuit hun eigen visie en expertise antwoord op deze vraag.  

“In het Energiepark zoeken we elke dag hoe we samen met bewoners, ondernemers en natuurlijk met de ontwerpers kwaliteit maken. Kwaliteit is op vele manieren te interpreteren en veelal ingegeven door de bril waarmee je naar de wereld kijkt en de waarden die belangrijk zijn voor jou. Kwaliteit is voor mij meer dan mooie gebouwen, iconische architectuur en een prachtig aangelegde openbare ruimte. De kwaliteit van een plek kenmerkt zich voor mij vooral door ruimte te maken voor programma en functies die zorgen voor interactie tussen mensen en de fysieke ruimte. Zo krijgen plekken meer betekenis en zorgen wij voor mooie plekken waar mensen graag zijn. Het gesprek blijven voeren met de stad over wat kwaliteit is, vind ik belangrijk.

Vanuit dat gesprek zijn wij als gebiedsontwikkelaar samen met ontwerpers in staat een gezamenlijke taal en toekomstbeeld te ontwikkelen om vervolgens te kunnen toetsen of wij samen de juiste keuzes maken. Het is nodig dat het gezamenlijke toekomstbeeld voor een mooier Energiepark zich kan aanpassen en meebeweegt en daarmee ruimte schept voor onontdekte oplossingen die het Energiepark naar een nieuwe hoogte kunnen tillen.”

Laten we het ons niet gemakkelijk maken

"Op dit soort betekenisvolle plekken in de historische binnenstad moet je het allerbeste willen. Om dat te bereiken moet je het jezelf niet te makkelijk te maken. Dit betekent dat je de omgeving met wie je deze langjarige reis aflegt ook moet uitdagen en vice versa. Dus selecteerde BPD samen met de gemeente, het participatieplatform en Steenvlinder supervisor Ronald Knappers. Een ervaren ontwerper en echte Leidenaar. Ronald hielp bij de totstandkoming van het Beeldkwaliteitsplan en bewaakt de uitwerking".

Niraj: “Naast het bewaken van het Beeldkwaliteitsplan vind ik het waardevol dat we een omgeving hebben gecreëerd waarin wij elkaar kunnen uitdagen om meer te willen en bereiken zonder de koers te verliezen en in te boeten aan snelheid. Soms zou je alléén sneller gaan, maar dan haal je de eindstreep gewoon niet. Het is topsport in teamverband. Samen met ruimtelijke professionals, de ondernemers en bewoners van de stad.”

Kritisch op…

Ronald Knappers: “Van dit stuk verloren stad een wijk maken die weer onderdeel wordt van de historische binnenstad is mijn grootste uitdaging. Niet alleen een wijk die nú mooi is, maar ook over honderd jaar nog als aantrekkelijk wordt ervaren. Om dit te bereiken stimuleer ik partijen om het beste uit zichzelf te halen. Ondertussen bewaak ik de kwaliteit aan de hand van de uitgangspunten in het Beeldkwaliteitsplan. Waar ik vooral kritisch op zal zijn in de uitwerking is de samenhang tussen de verschillende deelgebieden en de architectuur. Het DNA van de plek moet overal voelbaar zijn waardoor Energiepark een compositie wordt die ‘smaakt’. Een ander belangrijk aandachtspunt is hoe je de wijk beleeft op de begane grond. Bij zo’n hoge bebouwingsdichtheid wordt de begane grond vaak gebruikt voor bergingen en het parkeren van je fiets. Ik wil – voor de levendigheid op straat – dat de overgangen tussen gebouwen en openbare ruimte vriendelijk zijn. Dat wordt echt wel even puzzelen.”

 Frictie is goed

Ronald geeft aan ook een scherp oog voor detaillering en materiaalgebruik te hebben. “Dat dit zorgt voor frictie ten aanzien van de betaalbaarheid geeft niet”, zegt hij stellig. “Je moet de lat hoog leggen om écht kwaliteit te maken. Dat is trouwens waar het vaak misgaat. Ontwikkelaars en gemeenten starten met een laag ambitieniveau en dan is er geen ruimte meer om kwaliteit te maken. Gelukkig is dat voor Energiepark niet het geval. Natuurlijk speelt de economie een belangrijke rol, maar de wil om hier iets heel bijzonders van te maken is bij alle partijen groot. Wat ik waardeer, is dat iedereen een open houding heeft en daardoor openstaat voor elkaars expertise en mening. Dé manier om elkaar te versterken.”

Kaders die niet knellen

Maarten Tjon Sie Fat is stedenbouwkundige bij de gemeente Leiden voor de binnenstad. In deze samenwerking treedt hij op als adviseur. En nee, zo’n samenwerking vindt hij allesbehalve lastig. “Prettig juist! Vooral omdat je ziet dat er vanuit alle partijen dezelfde commitment is. We streven allemaal naar het hoogst haalbare voor deze buurt.. Het is mooi om te zien dat iedereen dezelfde behoefte had om de kwaliteitsambitie niet alleen te benoemen, maar dat direct verder werd gekeken naar de realisatie ervan. Het beeldkwaliteitplan, de taakomschrijving van architectonisch supervisor en de keuze voor Ronald zijn het gevolg van gezamenlijke inspanningen. We blijven samenwerken, ook om de juiste architecten te selecteren voor de complexe deelprojecten.”

Het proces naar deze ontwikkeling noemt Maarten bijzonder. “Er was geen traditionele selectie, zoals een tender. Toen burgerinitiatief Nieuw Leids Bolwerk zich bij ons meldde met de ontwikkelaars achter zich zagen we dit echt als kans en uitdaging om met elkaar een goede, levendige stadsbuurt te maken."

“Natuurlijk verschillen partijen wel eens van mening, maar doordat we de kaders vooraf hebben vastgelegd, kunnen we inhoudelijke gesprekken voeren over kwaliteit.” Maarten legt uit dat er geen vastomlijnd stedenbouwkundig plan is, maar een raamwerk dat deel uitmaakt van de gebiedsvisie. “Zie het als kaders die niet knellen, maar ruimte bieden voor flexibiliteit. Dat heeft dit gebied nodig. We kunnen nu nog niet alles weten, en dat hoeft ook niet. Er kan van alles gebeuren en daar spelen we op dat moment op in.”

Annemiek Hogendorp praat vanuit weer een ander perspectief mee over het onderwerp ‘kwaliteit’. Wat haar betreft zit de kwaliteit van Energiepark niet alleen in de kracht van ‘samen’. “Burgers, ontwikkelaars en gemeente ontwikkelen niet slechts een gebied met bebouwing, maar bouwen samen aan een sociale, leefbare gemeenschap waar alles met elkaar samenhangt.” Leefbaarheid houdt voor Annemiek in dat ruimtelijke en sociale ontwikkeling hand in hand gaan. “Dat zie je terugkomen in discussies in het Participatieplatform Energiepark.

Bij het maken van plannen voor deze nieuwe wijk aan de rand van de Leidse binnenstad, vormt participatie de rode draad. Gemeente Leiden, de projectontwikkelaars (Steenvlinder en BPD) en het Participatieplatform trekken als gelijkwaardige partners op in dit unieke samenwerkingsverband. De buurt wordt vertegenwoordigd door het Participatieplatform.

“Het gaat ons niet om ‘blokken bouwen in een gebied’, maar om ontmoeten, beleven, bewegen. We willen dat je in Energiepark gelukkig, veilig en duurzaam woont, werkt en recreëert. Om dat te bereiken willen we als Participatieplatform de wensen en behoeften van (toekomstige) bewoners en gebruikers zo goed mogelijk in beeld krijgen en inbrengen in deze gebiedsontwikkeling. Daar wordt het Energiepark alleen maar beter van.” Annemiek was al bij het burgerinitiatief Nieuw Leids Bolwerk betrokken en bleef aangehaakt toen het Nieuw Leids Bolwerk haar taak had volbracht: een vastgesteld ontwikkelplan. Daarna nam het Participatieplatform Energiepark het stokje over. Zoals de naam al zegt een platform waarlangs belanghebbenden input kunnen leveren, dan wel geïnformeerd worden. Deze vorm past bij de nieuwe fase, waarin de participatie-thema’s concreter worden.

Annemiek doet mee. Enerzijds omdat ze goed wil doen voor de stad, anderzijds omdat ze vanuit haar stichting Natuurlijk Samen Wonen wil onderzoeken of groen en duurzaam stads-hofwonen mogelijk is in Energiepark. “In de stad kun je gemakkelijk verdwijnen in de anonimiteit en wordt het omzien naar elkaar lastig. Hoe mooi is het als er in deze nieuwe wijk ruimte is voor een sociale stadse woonvorm? Of dat lukt weet ik nog niet, maar in het ontwikkelplan zijn wel goede uitgangspunten geformuleerd, zoals collectiviteit als onderdeel van het woonconcept op bijvoorbeeld de locatie van het Stadsbouwhuis."

"De architectenselectie hebben we ook echt samengedaan en dat vond ik erg fijn. Daarmee wordt het echt concreet en ook spannend. Minstens zo spannend als de weg die we hebben bewandeld om hier te komen.” Annemiek noemt het een bumpy-ride, omdat ze behoorlijk moest aanpoten om de vastgoedexperts bij te houden en de stem van het Participatieplatform en voorheen het burgerinitiatief te laten gelden. “We hebben dit signaal afgegeven aan ontwikkelaars en gemeente die goed snapten wat we bedoelden. Als platform streven we voor het vervolg naar een meer evenwichtige relatie met ontwikkelaars en gemeente. Immers, wil je samen kwaliteit creëren, dan moet je het ook écht samen doen. Aan de formule voor het samenwerken wordt gewerkt. Tot die tijd blijft het puzzelen en moeten we open blijven staan voor elkaar.”

Hans Sparreboom, initiatiefnemer van Steenvlinder, reageert op Annemiek. “Precies wat Annemiek stelt, is waarop ik hoop voor de toekomst. Dat er écht wordt samengewerkt met de buurt en de stad Leiden en dat na oplevering iedereen zich herkent in het resultaat en met trots kan uitspreken ‘dit hebben we samen ontworpen’. Dat vond ik zo mooi toen we begonnen aan de ontwikkeling van Energiepark op burgerinitiatief van Nieuw Leids Bolwerk. De voorzitter van het burgerinitiatief zat gewoon aan tafel met de wethouder en de directeuren van de ontwikkelaars. Iedereen was gelijkwaardig en beslissingsbevoegd en daarmee konden we mooie stappen maken. We bereikten een situatie waarin plannen van de gemeente en burgers samen kwamen tot een gezamenlijke visie als vertrekpunt.”

Je moet ook geluk hebben

Kwaliteit maak je wat Hans betreft als je open en transparant communiceert en handelt én met de juiste mensen aan tafel zit. “Het moet klikken en daar is geluk een belangrijke factor in. We hebben geluk gehad met de wethouder destijds en de voorzitter van Nieuw Leids Bolwerk Rutger Engelhard. Rutger is van huis uit communicatiedeskundige en dat heeft enorm geholpen. Want goede communicatie is essentieel in het bereiken van kwaliteit. Het lukte met een open houding vanuit elkaars belangen te denken en er was bereidheid om standpunten te herzien, zolang het belang maar werd gediend. Inmiddels heb ik een stapje teruggedaan en zijn ontwikkelmanager Barbara Wassenaar en mede-initiatiefnemer Marnix Norder van ons bedrijf betrokken bij de uitwerking. Natuurlijk volg ik het vanaf de zijlijn, want Energiepark blijf ik een fantastische ontwikkeling vinden.”

Mireille Wiegman, programmamanager gebiedsontwikkeling vanuit de gemeente: “Kwaliteit wil je gereflecteerd zien in een kwalitatief hoogwaardige samenwerking. De opgave Energiepark vraagt om professionals én om ‘echte’ mensen. Hoe zorg je ervoor dat je niet het menszijn uit het oog verliest? Immers we bouwen en ontwerpen voor mensen die we zelf ook zijn. Je wil daarom samenwerken met professionals die zich ook bewust zijn van het persoonlijk leiderschap dat het Energiepark vraagt.

Je moet als mens wel bij deze wijk passen, je kunnen verbinden met de waarden van de wijk. Die komen samen in de ‘ziel van de wijk’ en zijn vertaald in de kernwaarden Energiek, Verbonden en Gezond. Die ziel willen we niet schaden of verliezen met de ontwikkeling, maar juist een nieuwe toekomst geven. En dat gaat alleen maar als je je als professional ook persoonlijk verbindt. Daarbij past bijvoorbeeld langdurige verbondenheid, persoonlijk aanspreekbaar en bereikbaar zijn. Ook investeren in een team dat elkaar durft aan te spreken .We maken gebruik van onderlinge spanning om er voor de wijk beter uit te komen. Die spanning poetsen we juist niet weg. Ook dat vraagt lef, maar dan op persoonlijk niveau.”

We zijn er nog niet, we zitten er middenin

Niraj Sewraj sluit af: “Ik ben positief over hoe wij samen invulling geven aan kwaliteit. Bijzonder vind ik de professionaliteit waarmee de bewoners en ondernemers in het Energiepark meewerken aan de plannen. Maar we zijn er nog niet, we zitten er met elkaar middenin. Overigens ben ik ervan overtuigd dat we kunnen winnen aan executiekracht bij het vormgeven en programmeren van het Energiepark en daarmee deze plek nieuw leven inblazen. Dat vraagt van ons om niet in papier te blijven hangen, maar keuzes te durven maken, daarvan te leren en het de volgende keer beter te doen. Het eindresultaat is alleen goed wanneer de stad opgetogen is over een bruisend Energiepark, de mensen er graag verblijven en er met verwondering naar kijken. Ik kijk in ieder geval vol enthousiasme en energie naar de komende jaren uit.“